Xạ Hương - Thuốc quý chữa bệnh nguy cấp

Thành phần quan trọng nhất của xạ hương chính là muscone là một loại dầu, ngoài ra xạ hương cũng có chứa amoniac và chất mỡ. Do có amoniac, nên khi xạ hương được cô đặc có mùi rất khó chịu, tuy nhiên, khi được pha loãng, nó sẽ có một mùi hương rất dễ chịu và từ xa xửa đã được sử dụng để làm nước hoa.

Muscone là chất rất khó tan trong nước, nhưng lại có thể hòa vào chất cồn (đó chính là lý do vì sao rất nhiều loại nước hoa có chứa chất cồn).

Vậy xạ hương là gì?

Xạ hương là chất thơm được tiết ra từ tuyến nội tiết của con đực ở một số loài chủ yếu để chiêu dụ con cái. Có khá nhiều loại động vật có xạ hương như Hươu xạ, cầy hương, cầy giông, chuột hương - một loài gặm nhấm sống ở nước ở Bắc Mỹ, loài vịt hương ở Nam Australia, loài chuột chù hương (Crocidura), bộ cánh cứng hương (Calichroma moschata), cá sấu hương, loài bò hương và một số loài động vật khác. Một số loài thực vật cũng có chứa xạ hương (cỏ xạ hương), tuy nhiên, chỉ có xạ hương chiết xuất từ loài hươu xạ mới có giá trị làm thuốc và thương mại.

Hươu xạ là một loài hươu nhưng nhỏ hơn nhiều, chúng chỉ nặng khoảng 7 đến 17 kg, không có gạc nhưng lại sở hữu những chiếc răng nanh cực lớn. Và chỉ có xạ hương chiết xuất từ loài hươu xạ này mới được dùng trong ngành công nghiệp nước hoa trong hàng ngàn năm nay (năm 3500 trước Công Nguyên đã được sử dụng ở Trung Quốc). Xạ hương cũng có thể được dùng làm thuốc chữa các bệnh về hệ thần kinh, tuần hoàn, tim, phổi hoặc các chất kích thích và thuốc an thần.

Để có thể lấy "xạ hương" người ta phải giết chết loài hươu xạ này, tuyến nội tiết phải được tách ra và phơi khô ở dưới ánh nắng mặt trời, trên một khối đá nóng, hoặc là ngâm trong dầu nóng. Tuyến nội tiết này có thể được tách ra khỏi con hươu xạ đực, tuy nhiên, điều này rất hiếm khi được thực hiện.

Có 7 loài hươu xạ, tất cả đều ở châu Á, ngay tại Việt Nam cũng có 3 loài thuộc 2 họ động vật cho xạ hương: đó là hươu xạ, cầy hương và cầy giông. Tuy nhiên, chỉ có 2 loài có số lượng lớn và bị khai thác nhiều nhất: một loài ở khu vực Himalaya và một loài ở khu vực Đông Siberia.

Xạ hương tốt phải có mùi cay, màu tía đậm, khô, nhờn và nếm có vị đắng. Nó sẽ được hòa tan vào nước sôi và lấy ra được 1/2 so với khối lượng ban đầu, pha vào chất cồn sẽ còn 1/3 và đến khi hòa tan trong cloroform sẽ chỉ còn lại rất ít.

Theo Quỹ quốc tế bảo vệ Thiên nhiên WWF, mỗi năm ở Nga có hàng ngàn con hươu xạ đực bị giết trộm và đem buôn lậu. Năm 1999, Liên minh châu Âu đã ra lệnh cấm nhập khẩu xạ hươu, buộc các hãng sản xuất mỹ phẩm phải tìm nguyên liệu tổng hợp thay thế. 

Do Xạ hương rất đắt gấp khoảng 45,000 USD/kg và lại phải giết rất nhiều hươu đực (khoảng 30 con hươu đực mới lấy được 1 kg xạ hương), nên các nhà khoa học đã tìm cásh chế xạ hương nhân tạo. Năm 1888 nhà hoá học Đức Baur đã tổng hợp được xạ hương đầu tiên mang tên ông. Năm 1906 Walbaum phân lập được thành phần có mùi chính của xạ hương đặt tên là muston (Một xeton vòng 15 đơn vị các bon) và Ruzicka. Năm 1934 đã tổng hợp được muston và sau này được các nhà hoá học cải tiến, phát minh ra hàng chục loại xạ hương tổng hợp có chất lượng cao, được dùng chế tạo các mỹ phẩm thông dụng. 

Ngoài ra cũng tìm ra nhiều phương pháp ép, hút xạ hương mà không phải giết hươu, nên đã ở nhiều nước châu Á và châu Phi hay châu Âu đã nuôi cầy hương và cây giông để khai thác xạ hương làm nước hoa hoặc làm thuốc, nhưng tại Việt Nam chưa có nơi nào nuôi cầy hương hay cầy giông để khai thác.

Trong dược phẩm Á Đông, xạ hương thiên nhiên là vị thuốc quý - xạ hương có mặt trong khoảng > 70 bài thuốc khác nhau. Từ cổ xưa các nền Y học cổ truyền đã sử dụng xạ hương để làm thuốc để điều trị các bệnh nguy cấp. Xạ hương được bào chế cùng với một số vị thuốc quý khác như sừng tê giác, ngưu hoàng, hổ phách, v.v....

Một số tác dụng dược lý của xạ hương :

•  Đối với hệ thần kinh trung ương:  Nếu dùng liều nhỏ Xạ hương và chất muscone ceton Xạ hương có tác dung làm hưng phấn hệ thần kinh trung ương, nhưng ngược lại, nếu liều cao thì lại bị ức chế. Thuốc sử dụng xạ hương làm giảm rõ phù não, tăng sư thích nghi của hệ thần kinh trung ương đối với trang thái thiếu oxy, cải thiện tuần hoàn não. Nhờ các tác dung trên mà thuốc có tác dụng khai khiếu (tỉnh não) (Trung Dược Học).

• Đối với hệ tuần hoàn: thuốc có tác dụng hưng phấn tim cô lập làm cho lưu lượng máu của động mach vành tăng gấp đôi.

• Tác dung kháng khuẩn và kháng viêm: 2% ceton Xạ hương dịch pha 1% loãng 1 : 400. in vitro có tác dụng ức chế tụ cầu vàng, trực khuẩn đai tràng (E coli), khuẩn thổ tả heo, thuốc còn có tác dụng kháng viêm trên mô hình gây viêm khớp cho chuột đồng (Trung Dược Học).

• Tác dụng đối với tử cung: Thuốc có tác dụng hưng phấn rõ rệt đối với tử cung cô lập của thỏ nhà, chuột đồng và chuột Hà lan, tác dụng hưng phấn đối với tử cung có thai càng mạnh hơn (Trung Dược Học).

• Tác dụng chống ung thư : thuốc có tác dụng ức chế tế bào ung thư, đối với các loại ung thư thực quản, ung thư tuyến bao tử, ung thư đại trường. ung thư bàng quang. Nồng độ cao tác dụng mạnh nhưng đối với ung thư tâm vị lại không có tác dung rõ rệt (Hiện Đại Trung Dược Học).

Xạ hương được ứng dụng điều trị một số bệnh sau: 

• Trị bệnh mach vành, tai biến, huyết khối, đau thắt ngực: Muscone chế thành thuốc ngậm, dùng trị cho các ca đau thắt ngực. Đặc biệt có thể nói tới các viên ngậm cấp cứu của Trung Quốc hay Hàn Quốc sản xuất có tên là An Cung hay An Cung Ngưu Hoàng Hoàn, v.v... được dùng để cấp cứu và điều trị cho các bệnh nhân trong khi và sau tai biến rất hiệu quả.

• Dùng để giảm đau tim: Xạ hương, Nha tạo, Bạch chỉ, chế thành cao dán, mỗi lần dán 2 miếng ở vùng đau trước tim và huyệt Tâm du, cứ 24 giờ thay 1 lần.

• Trị bênh viêm gan mạn và xơ gan thời kỳ đầu: dùng dịch chích Xạ hương 5%, luân lưu chích vào 2 huyệt Chương môn, Kỳ môn 2 bên, mỗi lần 2ml, 1 tuần 1 lần, 4 tuần là một liệu trình.

• Trị bong gân vùng eo lưng . Dùng dịch chích Xạ hương 0,2% chích vào A thị huyệt, điểm đau nhất. Mỗi lần 2-4ml, mỗi tuần 1 lần. 2 tuần là một liệu trình, theo dõi 21 ca kết quả tốt (Bảo cáo của Triệu Hương Cương, báo Tân Trung Y 1985, 4 : 26).

• Trị bạch điến phong: dùng dịch chích Xạ hương 0,4% chích dưới da vùng bệnh nhiều điểm, lượng tùy theo vùng bệnh to nhỏ. Một tuần 2  lần, 3 tháng là một liều trình, thường là 2-3 liệu trình Theo dõi 78 ca, tỉ lệ kết quả 83:33% (Liêu Tuy Lâm và cộng sự,  Hồ Nam Y Học Viện Hoc Báo 1980, 2 : 157).

• Trị nhau thai không ra, thai chết luu: Hương Quế Tán: Xạ hưong 0,15g, Nhục quế 1,5g, tán bột, chia làm 2 lần, uống với nước nóng (Hiện Đại Trung Dược Học).

 Lưu ý: Phụ nữ có thai không được tiếp xúc với xạ hương

Phản ứng: